ประจำเดือนไม่มา หรือประจำเดือนขาด เป็นปัญหาที่พบได้บ่อยในผู้หญิงทั่วไป
ปกติผู้หญิงจะเริ่มมีประจำเดือนมาครั้งแรกระหว่าง อายุ 11-14 ปี ถ้าเลยช่วงอายุนี้ไปแล้ว ยังไม่มีประจำ เดือนมาก็ถือว่าผิดปกติในที่นี้ขอเรียกว่า ภาวะประจำเดือนไม่เคยมา (primary amenorrhea)
ผู้หญิงบางคนเคยมีประจำเดือนมาเป็นประจำแล้วอยู่ๆ ก็ไม่มาหรือขาดหายไป ด้วยสาเหตุต่าง ๆ ในที่นี้ขอ เรียกว่า ภาวะประจำเดือนขาด (secondary amenorrhea) ซึ่งเป็นอาการที่พบได้บ่อยกว่าภาวะประจำเดือนไม่เคยมา
สาเหตุ ประจำเดือนไม่มา
ภาวะประจำเดือนไม่เคยมา อาจมีสาเหตุเกี่ยวกับ ความผิดปกติของรังไข่หรือฮอร์โมนในร่างกาย หรืออาจมีความผิดปกติทางโครงสร้าง (กายวิภาค)ของมดลูกหรือช่องคลอด เช่น เยื่อพรหมจรรย์ไม่เปิด ไม่มีมดลูกรังไข่ หรือ ช่องคลอดมาแต่กำเนิด เป็นต้น
แต่ส่วนมากจะมีสาเหตุจากการเจริญเติบโตเป็นสาว (แตกเนื้อสาว) ช้าโดยธรรมชาติโดยไม่มีความผิดปกติใด ๆ เกิดขึ้น และมักจะมีประจำเดือนมาก่อนอายุ ครบ 16 ปี ถ้าเลยจากนี้ไปแล้ว ก็น่าจะมีสาเหตุที่ผิดปกติต่าง ๆ
ภาวะประจำเดือนขาด ที่พบได้บ่อย ก็คือ การตั้งครรภ์ การฉีดยาคุมกำเนิดหลังคลอดบุตร หรือให้นมบุตร ความเครียดทางจิตใจ เป็นต้น ส่วนน้อยอาจ มีสาเหตุจากกลุ่มอาการถุงน้ำรังไข่ชนิดหลายถุง เนื้องอกของต่อมใต้สมองต่อมหมวกไตหรือรังไข่ การผ่าตัดมดลูกหรือรังไข่ทั้ง 2 ข้างโรคซีแฮน โรคคุชซิง ตับแข็ง ภาวะต่อมไทรรอยด์ทำงานเกิน ภาวะไตวายเรื้อรัง ภาวะโลหิตจางรูปร่างผอมหรืออ้วนไปร่างกายอ่อนแอจากการเจ็บป่วย เรื้อรัง เป็นต้น
อาการ ประจำเดือนไม่มา
ภาวะประจำเดือนไม่เคยมา บิดามารดาหรือตัว ผู้ป่วยเอง สังเกตว่าประจำเดือนครั้งแรกยังไม่มา ทั้ง ๆ ที่เลยอายุควรจะมีประจำเดือน
(อายุเลย14 ปี)
โดยทั่วไปมักจะไม่มีความผิดปกติอื่น ๆ นอกจาก มีสาเหตุจากความผิดปกติเกี่ยวกับรังไข่หรือฮอร์โมนก็อาจไม่มีการเจริญเติบโตทางเพศ เช่น หน้าอกแฟบเหมือน ผู้ชาย ไม่มีขนรักแร้ หรือขนที่อวัยวะเพศ เป็นต้น
ในรายที่เกิดเยื่อพรหมจรรย์ไม่เปิด (imperforate hymen) ผู้ป่วยมักมีเลือดประจำเดือนออก ทุกเดือน แต่จะคั่งอยู่ในช่องคลอดเพราะเยื่อพรหมจรรย์ปิดกั้นไว้ ผู้ป่วยอาจรู้สึกปวดท้องเป็นประจำทุกเดือน และอาจตรวจพบเยื่อพรหมจรรย์โป่งพองขึ้น เนื่องจากมีก้อนเลือดที่คั่งในช่องคลอดคอยดันเยื่อนี้ให้โป่งออก
ภาวะประจำเดือนขาด ผู้ป่วยซึ่งปกติเคยมีประจำเดือนมาเป็นประจำทุกเดือน อยู่ ๆ ก็ไม่มีประจำเดือนมา ส่วนมากจะไม่มีความผิดปกติอื่น ๆ นอกจากในรายที่ เกิดจากการตั้งครรภ์ อาจมีอาการแพ้ท้อง
ในรายที่เกิดจากเนื้องอกของรังไข่ ต่อมหมวกไต หรือต่อมใต้สมอง อาจมีอาการผิดปกติ เช่น ปวดศีรษะ เรื้อรังตามืดมัวลงเรื่อย ๆ มีหนวดและขนขึ้นผิดธรรมชาติน้ำนมออกผิดธรรมชาติ เป็นต้น
ในรายที่เป็นโรคชีแฮน ก็อาจมีอาการอ่อนเพลียเฉื่อยเนือย เต้านมแฟบขนรักแร้และขนที่อวัยวะเพศร่วง
ในรายที่เกิดจากโรคกังวลหรือซึมเศร้า ก็มักมี ความวิตกกังวล นอนไม่หลับ เบื่อหน่าย ท้อแท้สิ้นหวัง นอกจากนี้อาจมีอาการแสดงต่าง ๆ ตามสาเหตุที่พบ เช่น กลุ่มอาการถุงน้ำรังไข่ชนิดหลายถุง โรคคุซซิง ภาวะต่อมไทรรอยด์ทำงานเกิน ไตวายเรื้อรัง ซีด เป็นต้น
การรักษา ประจำเดือนไม่มา
ภาวะประจำเดือนไม่เคยมา ถ้ามีอาการผิดปกติอื่น ๆ ร่วมด้วยก็ควรแนะนำผู้ป่วยไปโรงพยาบาล เพื่อตรวจหาสาเหตุ อาจต้องตรวจเลือดตรวจปัสสาวะ และ ตรวจพิเศษอื่น ๆ แล้วให้การพรหมจรรย์สาเตตุที่พบ
ในรายที่เกิดจากเยื่อพรหมจรรย์ไม่เปิด อาจต้อง ผ่าตัดเปิดให้มีทางระบายของเลือดประจำเดือน
ในรายที่ร่างกายมีการเจริญเติบโตตามปกติ (เช่น มีการเจริญของเต้านม มีขนรักแร้ และขนอวัยวะเพศขึ้นตามปกติ) และไม่มีอาการปวดท้อง หรืออาการผิดปกติอื่น ๆ อาจรอดูจนอายุเกิน16 ปีถ้ายังไม่มีประจำเดือนมา ก็ควรจะแนะนำไปตรวจที่โรงพยาบาล
ภาวะประจำเดือนขาด ถ้ามีความผิดปกติอื่น ๆ ร่วมด้วย หรือสงสัยว่ามีสาเหตุที่ร้ายแรง ควรแนะนำไปตรวจที่โรงพยาบาล เพื่อตรวจภายในช่องคลอดตรวจ เลือด ตรวจปัสสาวะ เอกซเรย์ และอาจต้องทำการตรวจ พิเศษอื่น ๆ แล้วให้การรักษาตามสาเหตุที่พบ
ถ้าเกิดจากการตั้งครรภ์ หรือโรคกังวลใจ ก็ให้การรักษาตราสาเหตุ
ในรายที่ไม่มีสาเหตุแน่ชัด และร่างกายเป็นปกติดี ทุกอย่าง อาจรอดูสัก 3 เดือน ถ้ายังไม่มีประจำเดือนมาก็ควร แนะนำไปตรวจที่โรงพยาบาล