การตรวจทางทวารหนัก Digital Rectal Examination คือการตรวจต่อมลูกหมากโดยใช้นิ้วสอดเข้าไปทางรูทวารหนักเพื่อตรวจคลำขนาดรูปร่างและความยืดหยุ่น ความแข็งของต่อมลูกหมาก หากเป็นมะเร็งต่อมลูกหมากมักคลำได้ก้อนแข็ง, ผิวขรุขระ
หนึ่งในการตรวจร่างกายพื้นฐานที่ถูกลืมเลือน หลายปีที่ผ่านมามีผู้เชี่ยวชาญทางการแพทย์หลายท่านได้ทำการศึกษาออกมาว่าการตรวจทวารหนักด้วยนิ้วที่ทำกันมาเป็นร้อยๆปีนั้น อาจไม่ได้ข้อมูลเท่าไร ด้วยข้อมูลความไวและความจำเพาะของการตรวจจับมะเร็งต่อมลูกหมาก ประมาณ 0.5 หรือ 50% เท่านั้น ทำให้หลายๆคนคิดว่าการตรวจทางทวารหนักมีประโยชน์หรือไม่
ก่อนที่เราจะตัดสินเรามาดูวิธีการตรวจกันก่อน ข้อที่จะไม่ตรวจนั้นตำราทางศัลยกรรมสอนเอาไว้เลยว่าจะไม่ตรวจอยู่สองกรณีคือ คนไข้ไม่มีก้น หรือ หมอไม่มีนิ้ว ก็แสดงว่าแทบไม่มีข้อห้ามการตรวจเลย
จริงๆแล้วก็มีแต่ข้อควรระวังเท่านั้น ไม่มีข้อห้ามที่ชัดเจน ข้อควรระวังคือผู้ป่วยที่มีภูมิคุ้มกันต่ำ เม็ดเลือดขาวต่ำ อาจต้องระวังเวลาตรวจอาจเกิดแผลหรือติดเชื้อได้ และระวังเวลาผู้ป่วยมีแผลหรือฝี เพราะเจ็บมาก
นอกจากนั้นตรวจได้ เป็นการตรวจที่ถือว่าอันตรายต่ำมาก ไม่มีการรุกล้ำใดๆ เพราะไม่ได้เกิดแผลหรือทางเปิดผิวหนังลงไป แค่…ทะลวง..เท่านั้น
ผู้ป่วยก็จะอยู่ในท่าตะแคง งอเข่าชิดอก เปิดพื้นที่ก้นให้ตรวจง่าย หรืออาจตรวจในท่านอนหงายหากผู้ป่วยไม่สะดวกตะแคง การโก้งโค้งตรวจนั้นผมไม่เคยพบในตำรามาตรฐานนะ จะมีแต่ฉากในหนัง ในการตรวจมาตรฐานควรนอนตะแคงครับ
แพทย์ผู้ตรวจ แน่นอนใส่ถุงมือปรกติก็พอ และหล่อลื่นด้วยสารหล่อลื่นทั่วไป ไม่ว่าจะเป็นวาสลีน หรือเยลลี่เควาย ชโลมให้เพียงพอนะครับ ฝืดไปจะเจ็บหรือถุงมือขาดได้
การตรวจให้ดูบริเวณรอบทวารหนัก รอยแผล รอยฝี ตุ่มน้ำ ริดสีดวง แล้วค่อยๆใช้นิ้ว “แตะ” เบาๆ บริเวณหูรูดทวารหนัก ส่วนนี้ไวต่อการสัมผัสและบอบบางนะครับ เพื่อดูปฏิกิริยาของหูรูดว่าดีไหม เป็นการตรวจระบบประสาทส่วนไขสันหลังส่วนล่างที่ดี
หลังจากนั้น ค่อยๆเลื่อนปลายนิ้วเข้าไปในช่องทวารช้าๆ เฉียงๆ ห้าม..ทะลวง..ตรงๆตั้งฉากนะครับ ผู้ที่ได้รับการตรวจจะตกใจและเจ็บ
เมื่อเลื่อนนิ้วเข้าไป ปลายนิ้วเราจะได้สัมผัสและบอกข้อมูลอะไรบ้าง
- อุจจาระ แข็งตันหรือไม่ มีอุจจาระหรือไม่ และเมื่อดึงนิ้วออกมาก็สามารถดูสีอุจจาระว่าสีอะไร ถ่ายดำมีเลือดออก หรือเป็นเลือดสด หรือุจจาระสีเทาซีดของทางเดินน้ำดีอุดตัน
- ก้อนต่างๆ เช่นก้อนที่ปลายนิ้ว ที่อาจเป็นก้อนเนื้อลำไส้ ก้อนเนื้อมดลูกที่นูนดันมาสัมผัสนิ้ว
- ลูกหมาก เป็นการตรวจที่นิยมมาก สามารถสัมผัสว่าลูกหมากโตหรือไม่ โตไปทางกลีบซ้ายหรือขวา แข็งหรือนุ่ม มีก้อนแข็งด้วยหรือเปล่า
- สัมผัสในช่องท้องอื่นๆ เช่น ไส้ติ่งบางชนิดที่ชี้มาด้านหลัง น้ำหรือการอักเสบในอุ้งเชิงกรานของสตรี
- ตรวจกำลังของหูรูด โดยให้ขมิบ หรือ “ยุ่ม” ก้น ในภาษาอีสาน เวลาตรวจการบาดเจ็บของไขสันหลัง หรือทดสอบรีเฟล็กซ์ของวงรอบประสาทส่วนล่าง โดยบีบปลายปิ๊กกาจู้แล้วดูว่าหูรูดขมิบหรือไม่ หรือสัมผัสปุ่มคลิทอริสในสตรี หรือดึงปลายสายสวนปัสสาวะแล้วดูปฏิกิริยาสนองตอบ
จะเห็นว่ามีข้อมูลที่เราตรวจได้มากมายจากการตรวจทวาร ที่แม้บางโรคความไวความจำเพาะจะไม่สูงมากนัก แต่หากไปคิดรวมกับความเสี่ยงและประวัติที่ดีจะสามารถบอกการวินิจฉัยเบื้องต้นได้แม่นยำเพื่อออกแบบการตรวจพิเศษต่อไป
ราคาไม่แพง เสียแค่ถุงมือหนึ่งข้างกับวาสลีนเล็กน้อย ใช้เวลาไม่นาน ไม่ได้รุกล้ำหรือเกิดอันตรายแต่อย่างใด
แม้คนที่ได้รับการตรวจจะรู้สึกอึดอัดเล็กน้อย แต่ประโยชน์แห่งการตรวจยังมีมากมาย แค่อธิบายให้เข้าใจเท่านั้นเอง
การตรวจต่อมลูกหมากทางทวารหนักเป็นการตรวจต่อมลูกหมากทางถวารหนัก ท่าสำหรับการตรวจทำได้หลายท่า
- นอนตะแคงเอาเข่าข้างหนึ่งชิดอก
- ยืนข้างเตียงก้มหน้าเอาศอกยันเตียง
- นอนหงาย
แพทย์จะสวมถุงมือ ใส่ยาหล่อลื่นและล้วงเข้าไปในทวารหนักเพื่อตรวจต่อมลูกหมาก การตรวจนี้ยังตรวยโรคอื่นได้ เช่น
- วินิจฉัยมะเร็งที่ถวารหนัก
- วินิจฉัยต่อมลูกหมากโต มะเร็งต่อมลูกหมาก
- ช่วยในการวินิจฉัยไส้ติ่งอักเสบ
- ประเมินหูดรูดทวารหนักเพื่อช่วยวินิจฉัยโรคอุจาระเร็ด โรคระบบประสาท
- ตรวจอัวยวะภายในของสตรี
- ตรวจริดสีดวงทวารหนัก
DRE มีประสิทธิภาพน้อยกว่าการตรวจเลือด PSA ในการหามะเร็งต่อมลูกหมาก แต่บางครั้งมันก็สามารถค้นหาโรคมะเร็งในผู้ชายที่มีระดับ PSA ปกติ ด้วยเหตุนี้มันอาจจะถูกรวมเป็นส่วนหนึ่งของการตรวจคัดกรองมะเร็งต่อมลูกหมาก
DRE ยังสามารถนำมาใช้ครั้งเดียวเป็นคนที่เป็นที่รู้จักกันที่จะมีมะเร็งต่อมลูกหมาก จะพยายามที่จะตรวจสอบว่ามันอาจจะมีการแพร่กระจายไปยังเนื้อเยื่อบริเวณใกล้เคียง และในการตรวจสอบโรคมะเร็งที่ได้กลับมาหลังการรักษา