ไส้เลื่อน หมายถึง ภาวะที่มีลำไส้บางส่วนไหลเลื่อนมาตุงที่ผนังหน้าท้อง เห็นเป็นก้อนบวมตรงบริเวณใดบริเวณหนึ่งของช่องท้อง หรือขาหนีบ ซึ่งมีอยู่หลายชนิด ส่วนใหญ่มักมีความผิดปกติมาแต่กำเนิดส่วนน้อยอาจเกิดขึ้นภายหลังการผ่าตัดช่องท้อง เป็นภาวะที่พบได้บ่อยในคนทุกวัย
สาเหตุ ไส้เลื่อน
เกิดจากผนังหน้าท้องบางจุดมีความอ่อนแอ (หย่อน) ผิดปกติ ซึ่งส่วนมากจะเป็นมาแต่กำเนิด ทำให้ลำไส้ที่อยู่ข้างใต้ไหลเลื่อนทะลักเข้าไปในบริเวณนั้น ทำให้เป็นก้อนตุง มักมีอาการแสดงเฉพาะเวลามีแรงดันในช่องท้องสูง เช่น เวลาไอ จาม ร้องไห้ เบ่งถ่าย ยกของหนัก
ไส้เลื่อน มีหลายชนิด ซึ่งจะมีอาการภาวะแทรกซ้อน และการรักษาแตกต่างกันไปขึ้นกับตำแหน่งที่เป็นที่พบได้บ่อย ได้แก่
- บริเวณสะดือ ทำให้เป็นสะดือจุ่น หรือไส้เลื่อนที่สะดือ (umbilical hernia) มักจะมีอาการตั้งแต่แรกเกิด เมื่อเด็กร้องไห้จะเห็นสะดือโป่ง มักไม่มีภาวะแทรกซ้อนร้ายแรง และจะหายได้เองก่อนอายุได้ 2 ปี
- บริเวณขาหนีบ ทำให้เป็นไส้เลื่อนที่ขาหนีบ(inguinal hernia) ซึ่งเป็นไส้เลื่อนที่พบได้บ่อยในเด็กโตและผู้ใหญ่ อาจพบได้ประมาณร้อยละ 1–2 ของประชากรทั่วไป และพบในผู้ชายมากกว่าผู้หญิงเป็นสิบๆ เท่า
ถึงแม้ว่าหน้าท้องตรงบริเวณขาหนีบจะอ่อนแอมาตั้งแต่เกิด แต่อาการของไส้เลื่อนมักจะปรากฏเมื่อย่างเข้าวัยหนุ่มสาว หรือวัยกลางคน หรือเมื่อเป็นโรคไอ เรื้อรัง เช่น หลอดลมอักเสบ ถุงลมปอดโป่งพอง
- ไส้เลื่อนที่เกิดหลังผ่าตัด (incisional hernia) พบในผู้ป่วยบางรายที่ภายหลังได้รับการผ่าตัดช่องท้อง เมื่อแผลหายแล้วผนังหน้าท้องในบริเวณผ่าตัดเกิดหย่อนกว่าปกติ ทำให้ลำไส้ไหลทะลักเป็นก้อนโป่งที่บริเวณนั้นมักไม่มีภาวะแทรกซ้อนร้ายแรง แต่อย่างไรก็ตาม อาจต้องรักษาด้วยการผ่าตัดซ่อมผนังหน้าท้องให้แข็งแรงเป็นปกติ
ในที่นี้จะกล่าวเฉพาะสะดือจุ่น และไส้เลื่อนที่ขาหนีบซึ่งพบมากกว่าไส้เลื่อนชนิดอื่น
อาการ ไส้เลื่อน
สะดือจุ่น ทารกมีอาการสะดือจุ่น หรือสะดือโป่ง เวลาร้องไห้ ซึ่งเป็นมาตั้งแต่แรกเกิด โดยไม่มีความผิดปกติอื่น ๆ
ไส้เลื่อนที่ขาหนีบ มีอาการเป็นก้อนตุงที่บริเวณขาหนีบหรือถุงอัณฑะ ซึ่งจะเห็นขณะลุกขึ้นยืน ยกของหนัก ไอ จาม หรือเบ่งถ่ายเวลานอนหงายก้อนจะเล็กลงหรือยุบหายไป ก้อนมีลักษณะนุ่ม ๆ หยุ่น ๆโดยไม่มีอาการเจ็บปวดแต่อย่างใด
การป้องกัน ไส้เลื่อน
- ผู้ที่เป็นไส้เลื่อนที่ขาหนีบที่มีก้อนบวมทีถุงอัณฑะมักจะมีความละอายไม่กล้าไปพบแพทย์ ควรอธิบายให้ทราบถึงสาเหตุที่เป็น และอันตรายทีอาจเกิดขึ้น
- การรักษาไส้เลื่อนให้หายขาดมีอยู่ทางเดียวคือการผ่าตัด ซึ่งแพทย์จะนัดทำในเวลาที่เหมาะสม (อาจรอได้เป็นแรมปี) ระหว่างที่ยังไม่ได้ผ่าตัด ผู้ป่วยควรสังเกตอาการด้วยตัวเอง ถ้าหากมีอาการปวดท้อง อาเจียนหรือความผิดปกติอื่นๆ ก็ควรรีบไปโรงพยาบาลโดยเร็วเพราะอาจเกิดภาวะแทรกซ้อนขึ้นได้
- ไส้เลื่อนที่ขาหนีบ แม้ว่าจะพบมากในผู้ชาย แต่ผู้หญิงก็มีโอกาสเป็นได้ ซึ่งจะมีอาการเป็นก้อนตุงที่ขาหนีบ หากสงสัยควรแนะนำไปตรวจที่โรงพยาบาลอาจต้องผ่าตัดเช่นเดียวกัน
การรักษา ไส้เลื่อน
สะดือจุ่น ไม่ต้องทำอะไร ยกเว้นในรายที่ก้อนโตมาก ให้ใช้ผ้าพันรอบเอว กดสะดือจุ่นไว้ไม่ให้ลำไส้โผล่ออกมา รอจนอายุ 2 ปี ถ้ายังไม่หายอาจต้องผ่าตัดแก้ไข ไส้เลื่อนที่ขาหนีบ ควรแนะนำไปผ่าตัดที่โรงพยาบาล
ในรายที่สงสัยมีภาวะแทรกซ้อน เช่น ปวดท้อง รุนแรง อาเจียนรุนแรง หรือก้อนติดคา ควรส่งโรงพยาบาล อาจต้องผ่าตัดฉุกเฉิน