หลอดเลือดอัณฑะขอด หมายถึง ภาวะกลุ่มหลอด เลือดดำ (ที่มีชื่อว่า anterior spermatic plexus) ที่บริเวณถุงอัณฑะ เกิดการพองตัวหรือขอดซึ่งเป็นผลจากลิ้นปิดเปิด ในหลอดเลือดดำบกพร่องหรือหย่อนสมรรถภาพ ทำให้เลือดไหลย้อนกลับส่วนมากเกิดขึ้นโดยไม่ทราบสาเหตุ
พบบ่อยในเด็กวัยรุ่น (ประมาณร้อยละ 16 ของเด็กอายุ 10-19 ปี) และพบว่าผู้ชายที่เป็นหมัน (มีบุตรยาก) จะมีโอกาสเป็นโรคนี้มากกว่าผู้ที่ชายที่ไม่ได้เป็นหมัน (ผู้ชายที่เป็นหมันอาจพบโรคนี้ถึงร้อยละ 40)
ประมาณร้อยละ 85 ของผู้ป่วยจะเป็นที่ถุงอัณฑะข้างซ้าย เนื่องจากลักษณะทางกายวิภาคของระบบหลอดเลือดดำของอัณฑะข้างนี้มีลักษณะแตกต่างจากข้างขวา และมีปัจจัยเอื้อต่อการเกิดหลอดเลือดขอดมากกว่าข้างขวา
หลอดเลือดขอดที่ถุงอัณฑะโตข้างซ้าย มักไม่มี่สาเหตุอื่น ๆ ร่วมด้วย แต่ถ้าเป็นข้างขวาอาจมีสาเหตุอื่น ๆ ร่วมด้วย เช่น เนื้องอกในช่องท้อง
สาเหตุ หลอดเลือดอัณฑะขอด
โดยปกติแล้วหลอดเลือดดำจะมีลิ้นเปิดปิดเพื่อไล่เลือดกับหัวใจ หากลิ้นเปิดปิดหลอดเลือดนี้ไม่ทำงานหรือทำงานไม่ดีจะส่งผลให้เลือดย้อนกลับแล้วก่อให้เกิดการขยายของหลอดเลือดดำและเป็นเลือดขอดในที่สุด
อาการ หลอดเลือดอัณฑะขอด
ผู้ป่วย Varicocele มักไม่มีอาการใด ๆ จึงทำให้บางคนอาจไม่ทราบว่าตนมีความผิดปกตินี้จนกว่าจะได้รับการตรวจวินิจฉัยจากแพทย์ อย่างไรก็ตาม ในคนที่มีอาการอาจสังเกตพบความผิดปกติได้ ดังนี้
- มีก้อนบวมที่อัณฑะข้างใดข้างหนึ่ง และอัณฑะข้างหนึ่งอาจมีขนาดเล็กกว่าอีกข้างหนึ่ง
- หลอดเลือดดำบริเวณถุงอัณฑะขยายตัว บิดตัว หรือมีลักษณะคล้ายตัวหนอน
- ถุงอัณฑะบวม หรือมีอาการปวดตื้อ ๆ อยู่ภายใน
- เจ็บมากขึ้นเมื่อนั่ง ยืน หรือออกกำลังกายเป็นเวลานาน ๆ แต่อาการจะดีขึ้นเมื่อเอนตัวนอน
- มีอาการแย่ลงในระหว่างวัน
ภาวะ Varicocele มักพบบ่อยในถุงอัณฑะด้านซ้าย เนื่องจากโครงสร้างและการวางตัวของหลอดเลือดในอัณฑะแต่ละข้างมีลักษณะต่างกัน โดยอัณฑะด้านซ้ายนั้นเอื้อต่อการเกิด Varicocele มากกว่าอัณฑะด้านขวา แต่บางรายก็อาจเกิดหลอดเลือดดำขอดได้ในอัณฑะทั้ง 2 ข้างพร้อมกัน แม้จะพบได้น้อยกว่าก็ตาม
การรักษา หลอดเลือดอัณฑะขอด
ไม่จำเป็นต้องรักษาหากไม่มีอาการปวดหรืออาการฟ้องของลูกอัณฑะมีปัญหาในเรื่องของการสืบพันธุ์หากจำเป็นต้องผ่าตัดและการผ่าตัดนี้ว่า varicocelectomy คือการผ่าตัดเอาเส้นเลือดที่มีปัญหาที่เกิดจากการอุดตันของหลอดเลือดออกทำให้เลือดไปเลี้ยงถุงอัณฑะได้ดีขึ้นซึ่งการผ่าตัดนี้ทำโดยศัลยแพทย์ทางท่อปัสสาวะจำเป็นต้องพักงาน 7 วันกว่า 15% สามารถเกิดขึ้นซ้ำอีกและการผ่าตัด ก็สามารถทำได้ครั้งเช่นกัน
ถ้ามีอาการปวดมากหรือเป็นหมัน (พบว่าหลอด เลือดอัณฑะขอดเป็นสาเหตุสำคัญอันหนึ่งที่ทำให้ผู้ชาย เป็นหมันได้) หรือหลอดเลือดที่ถุงอัณฑะ (โดนเฉพาะ อย่างยิ่ง ถ้าเป็นข้างขวา) ที่อยู่ ๆ เกิดขอดขึ้นมาอย่างฉับพลันในผู้ที่อายุมาก (อาจมีสาเหตุผิดปกติในช่องท้อง เช่น ก้อนเนื้องอกของไต) ควรปรึกษาแพทย์ผู้เชี่ยวชาญทางศัลยกรรมระบบทางเดินปัสสาวะเพื่อตรวจพิเศษเพิ่มเติม (เช่น อัลตราชาวนด์) และอาจต้องทำการผ่าตัดแก้ไข บางรายอาจผ่าตัดโดยวิธีส่องกล้อง หรือทำ percutaneous embolization