โรคไข้สมองอักเสบ (Encephalitis) คือ การอักเสบของเนื้อเยื่อสมอง สาเหตุส่วนใหญ่เกิดจากการติดเชื้อไวรัส แต่ก็สามารถเกิดจากแบคทีเรียหรือเชื้อราก็ได้
โรคไข้สมองอักเสบมี 2 ประเภทใหญ่ๆ คือ ปฐมภูมิและทุติยภูมิ โรคไข้สมองอักเสบปฐมภูมิเกิดจากไวรัสเข้าไปในสมอง และไขสันหลังโดยตรง ในขณะที่โรคไข้สมองอักเสบทุติยภูมิเกิดจากการติดเชื้อในส่วนอื่นๆ ของร่างกาย แล้วจึงลุกลามไปยังสมอง โรคไข้สมองอักเสบเป็นพบได้ยาก แต่ร้ายแรง โดยสามารถทำอันตรายถึงชีวิตได้ ควรพบแพทย์โดยทันทีหากมีอาการของโรคไข้สมองอักเสบ
โรคไข้สมองอักเสบชนิดที่ไม่รุนแรง อาการอักเสบจะหายไปในไม่กี่วัน แต่ถ้ามีอาการรุนแรงจำเป็นต้องใช้เวลารักษา เพื่อให้อาการดีขึ้น อยู่นานหลายสัปดาห์ และสามารถก่อให้เกิดความเสียหายของสมองอย่างถาวร และอันตรายถึงชีวิตได้
สาเหตุของไข้สมองอักเสบ
โรคไข้สมองอักเสบสามารถเกิดจากไวรัสหลายชนิดด้วยกัน การแบ่งประเภทของสาเหตุ สามารถแบ่งได้ 3 กลุ่มดังนี้
ไวรัสทั่วไป
ไวรัสที่พบบ่อยที่สุดที่ทำให้เกิดโรคไข้สมองอักเสบ คือไวรัสที่เป็นสาเหตุของเริม โดยทั่วไปไวรัสเริมจะแพร่เชื้อผ่านเส้นประสาทไปยังผิวหนังทำให้มีอาการหวัด อย่างไรก็ตามในบางกรณีเชื้อไวรัสก็สามารถแพร่ไปที่สมองได้
โรคไข้สมองอักเสบรูปแบบนี้จะมีผลต่อสมองส่วนที่ควบคุมความจำและการพูด นอกจากนี้ยังสามารถส่งผลต่อสมองส่วนที่ควบคุมอารมณ์ และพฤติกรรม โรคไข้สมองอักเสบที่เกิดจากไวรัสเริมเป็นอันตราย และสามารถทำลายสมองได้อย่างรุนแรง และนำไปสู่อันตรายที่ทำให้เกิดการเสียชีวิตได้ ตัวอย่างเชื้อไวรัสที่สามารถก่อให้เกิดไข้สมองอักเสบได้แก่
- mumps
- Epstein-Barr virus
- HIV
- ytomegalovirus
ไวรัสที่ส่งผลกับเด็ก
วัคซีนสามารถป้องกันไวรัสในเด็กที่เป็นสาเหตุของโรคไข้สมองอักเสบได้ ดังนั้นโรคไข้สมองอักเสบประเภทนี้จึงพบได้ยากในปัจจุบัน ไวรัสเหล่านี้ได้แก่
- chicken pox (พบได้ยากมาก)
- measles
- rubella
อาร์โบไวรัส
Arboviruses มีแมลงเป็นพาหะ อาร์โบไวรัสมีหลายประเภทด้วยกัน ดังนี้
- California encephalitis (La Crosse encephalitis) สามารถติดเชื้อนี้ผ่านการกัดของยุง แต่ไวรัสตัวนี้จะไม่ก่อให้เกิดอาการมากนัก
- St. Louis encephalitis เกิดขึ้นในเขตชนบทของมิดเวสต์ เป็นไวรัสที่ไม่รุนแรง และทำให้เกิดอาการเพียงเล็กน้อย
- West Nile virus มักพบในแอฟริกา และตะวันออกกลาง แต่ก็สามารถเกิดในภูมิภาคอื่นๆ ได้ โดยมีอาการคล้ายไข้หวัดใหญ่ อย่างไรก็ตามสามารถเป็นอันตรายต่อผู้มีภูมิคุ้มกันร่างกายอ่อนแอ
- Colorado encephalitis (Colorado tick fever) มีเห็บไม้ตัวเมียเป็นพาหะนำโรค โดยทั่วไปเป็นโรคที่ไม่รุนแรง และผู้ป่วยส่วนใหญ่สามารถฟื้นตัวได้เร็ว
- Eastern equine encephalitis ไวรัสนี้แพร่กระจายโดยยุง ทำให้เกิดโรคได้ในมนุษย์และม้า ถึงแม้ว่าจะพบได้ยากแต่ ผู้ป่วยก็มีอัตราการเสียชีวิตสูงถึง 33%
- Kyasanur forest disease มีเห็บเป็นพาหะนำโรค โดยมนุษย์สามารถรับไวรัสนี้ได้จากการดื่มนมแพะแกะ หรือวัว โดยนายพราน และเกษตรกรมีความเสี่ยงที่จะได้รับไวรัสตัวนี้
อาการของไข้สมองอักเสบ
อาการโรคไข้สมองอักเสบมีตั้งแต่ไม่รุนแรง ไปจนถึงรุนแรง โดยอาการที่ไม่รุนแรงมีดังนี้
โรคไข้สมองอักเสบอาการที่รุนแรงมีดังนี้
- มีไข้สูงกว่า 39.4 ° C
- หงุดหงิด
- ง่วงนอน
- ภาพหลอน
- เคลื่อนไหวช้าลง
- โคม่า
- อาการชัก
- ความไวต่อแสง
- หมดสติ
ทารก และเด็กเล็กแสดงอาการต่างกัน ควรพาบุตรหลานไปพบแพทย์ทันทีหากมีอาการดังต่อไปนี้
- อาเจียน
- กระหม่อมโป่งขึ้น
- ร้องไห้ไม่หยุด
- ร่างกายแข็ง
- เบื่ออาหาร
การรักษา โรคไข้สมองอักเสบ
ยาต้านไวรัสสามารถช่วยรักษาโรคไข้สมองอักเสบจากไวรัสเริมได้ อย่างไรก็ตามไม่สามารถรักษาโรคไข้สมองอักเสบประเภทอื่น ๆ ได้ การรักษาจะเน้นไปที่การบรรเทาอาการ โดยการรักษามีดังต่อไปนี้
- พักผ่อนให้เพียงพอ
- ใช้ยาแก้ปวด
- ใช้ยา Corticosteroids (เพื่อลดการอักเสบของสมอง)
- เครื่องช่วยหายใจ
- การอาบน้ำอุ่น
- ยากันชัก (เพื่อป้องกันหรือหยุดอาการชัก)
- ยาระงับประสาท (สำหรับบรรเทาความกระสับกระส่าย ความก้าวร้าว และความหงุดหงิด)
- การให้ของเหลวผ่านสายน้ำเกลือ
เมื่อสมองบวม และเกิดอาการชัก ผู้ป่วยจำเป็นต้องได้รับการรักษาตัวในโรงพยาบาล