ภาวะขาดสารอาหาร คือ ภาวะที่ร่างกายขาดสารอาหารและอาจทำให้เกิดปัญหาสุขภาพตามมา โดยอาจมีอาการ เช่น อ่อนเพลีย ผิวหนังมีลักษณะผิดปกติ กระดูกหยุดเจริญเติบโต หรือมีภาวะสมองเสื่อม เป็นต้น ซึ่งโรคขาดสารอาหารมักเกิดขึ้นเมื่อร่างกายได้รับสารอาหารที่จำเป็นไม่เพียงพอ โดยเฉพาะอาหารหลักอย่างโปรตีน คาร์โบไฮเดรต ไขมัน วิตามิน หรือแร่ธาตุต่าง ๆ หากผู้ป่วยไม่ได้รับการรักษาอย่างเหมาะสมทันท่วงที อาจมีอาการร้ายแรงถึงขั้นเสียชีวิตได้
สาเหตุ ภาวะขาดสารอาหาร
ภาวะขาดเเคลนอาหารเป็นปัญหาที่เกิดขึ้นทั่วโลกซึ่งเป็นผลมาจากสภาพเศรฐกิจและปัญหาสุขภาพ
องค์การอนามัยโลก (WHO) ได้ประเมินว่ามีผู้ใหญ่จำนวนมากกว่า 460 ล้านคนและเด็กจำนวนมากกว่า 150 คนเป็นโรคขาดสารอาหารและมีเด็กและผู้ใหญ่มากกว่า 2 พันล้านคนที่เป็นโรคอ้วนหรือน้ำหนักเกิน
สาเหตุทั่วไปที่ทำให้เกิดโรคขาดสารอาหารได้แก่ :
- ความมั่นคงทางอาหารหรือการขาดเเคลนและไร้ความสามารถในการเข้าถึงอาหาร จากปัจจัยดังกล่าวมีผลการวิจัยที่มีความเช่ือมโยงกับความมั่นคงทางอาหารทั้งในประเทศที่พัฒนาเเล้วและกำลังพัฒนาว่ามีส่วนเกี่ยวข้องกับภาวะขาดเเคลน
- ปัญหาเกี่ยวกับการย่อยอาหารและการดูดซึมสารอาหารเป็นปัญหาที่เกิดขึ้นจากการดูดซึมสารอาหารที่ผิดปกติเช่นโรคโครห์น โรคที่ระบบภูมิคุ้มกันตอบสนองต่อกลูเตนและมีแบคทีเรียเจริญเติบโตอยู่ในลำไส้เล็ก ปัจจัยต่างๆเหล่านี้ทำให้เกิดภาวะขาดเเคลนสารอาหารได้
- การดื่มเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอลมากเกินไป การดื่มแอลกอฮลอย่างหนักทำให้เกิดการบริโภคโปรตีนที่ไม่เพียงพอรวมถึงทำให้ขาดเเคลนพลังงานและสารอาหารรองอีกด้วย
- ปัญหาเกี่ยวกับสุขภาพจิต ได้แก่ ภาวะซึมเศร้าและปัญหาเกี่ยวกับสุขภาพจิตอื่นๆสามารถทำให้เกิดภาวะขาดเเคลนสารอาหารได้สูง หนึ่งในงานวิจัยพบว่าโรคขาดเเคลนสารอาหารสามารถเกิดขึ้นกับผู้ที่เป็นโรคซึมเศร้าสูงถึง 4% เมื่อเปรียบเทียบกับคนปกติ
- ไม่สามารถหาและเตรียมอาหารเองได้ จากงานวิจัยพบว่าผู้ที่พิการหรือผู้ที่ไม่สามารถเคลื่อนไหวหรือเดินทางได้ สิ่งเหล่านี้เป็นปัจจัยเสี่ยงที่ทำให้เกิดโรคขาดเเคลนสารอาหารได้มากที่สุด นอกจากนี้ยังมีปัญหาเกี่ยวกับทักษะการเตรียมอาหารอีกด้วย
สาเหตุของภาวะขาดแคลนอาหารเกิดจากความมั่นคงทางอาหาร ปัญหาสุขภาพและปัญหาด้านการเคลื่อนไหวและการเดินทาง
อาการ ภาวะขาดสารอาหาร
อาการของโรคนี้ขึ้นอยู่กับว่าร่างกายขาดสารอาหารชนิดใด ซึ่งอาการโดยทั่วไปที่อาจสังเกตได้ มีดังนี้
- น้ำหนักลดโดยไม่ทราบสาเหตุ
- ผมร่วง
- ตัวซีด
- ง่วง อ่อนเพลีย
- เวียนศีรษะ
- มีความอยากอาหารที่ผิดปกติ
- มีปัญหาในการย่อยอาหาร ซึ่งอาจทำให้ท้องผูก
- ประจำเดือนมาไม่ปกติ
- รู้สึกเสียวหรือชาที่ข้อต่อ
- ไม่มีสมาธิ วอกแวกง่าย
- หดหู่ ซึมเศร้า
- หายใจไม่สะดวก
- ใจสั่น
- เป็นลม หมดสติ
- ติดเชื้อหรือเจ็บป่วยง่าย ป่วยแล้วหายช้ากว่าปกติ
- ผู้ป่วยเด็กอาจเจริญเติบโตช้า หรือมีน้ำหนักตัวต่ำกว่าเกณฑ์
ทั้งนี้ เมื่อเวลาผ่านไป ผู้ป่วยบางรายอาจเคยชินกับอาการของโรคจนไม่รู้ตัวว่าเป็นโรคนี้ และไม่ได้เข้ารับการตรวจรักษาอย่างเหมาะสม ดังนั้น หากมีอาการดังข้างต้น โดยเฉพาะอาการอ่อนเพลียหรือไม่มีสมาธิจดจ่อกับสิ่งต่าง ๆ เป็นเวลานาน ควรเข้ารับการตรวจร่างกายจากแพทย์ เพราะอาจเป็นสัญญาณของการเจ็บป่วยที่รุนแรงได้
การรักษา ภาวะขาดสารอาหาร
การรักษาโรคขาดสารอาหารจะขึ้นอยู่กับสภาวะทางร่างกายของแต่ละบุคคล ว่าร่างกายขาดสารอาหารชนิดใดบ้าง และมีความรุนแรงของโรคมากน้อยแค่ไหน
โดยทั่วไปแล้วแพทย์และนักโภชนาการจะเป็นผู้ประเมินอาการและการรักษาร่วมกัน โดยเริ่มจากการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมในการรับประทานอาหารสำหรับผู้ป่วยบางรายในระยะแรก หรือมีการเพิ่มวิตามินหรือสารอาหารเพิ่มเติมให้รับประทานเสริมกับมื้ออาหาร
ส่วนผู้ป่วยที่มีสภาวะร่างกายที่เป็นอุปสรรคในการกลืนจะใช้วิธีการให้สารอาหารทางสายยาง รวมถึงมีการวินิจฉัยถึงสาเหตุหลักของการขาดสารอาหารในผู้ป่วยบางราย